Current Nepali Time
दूतावासमा भिसा माग्नेलाई मन्त्री नबनाऔं : रामेश्वर खनाल
पूर्वसचिवको अनुभवमा यस्तो हुनुपर्छ मन्त्रिमण्डल
भ्रष्ट मन्त्री पहिला राजदूतले थाहा पाउँछन्
नेपालमा भएका विदेशी राजदूतहरुलाई कुन मन्त्री तथा कर्मचारी भ्रष्ट छ भन्नै कुरा थाहा पाउन कुनै गाह्रो छैन । कतिपय राजदूतहरुले त तपाईको फलानो मन्त्रीले यति पैसा खायो भनेर मुखै फोरेर भन्ने समेत गरेका छन् ।
कम्तिमा पनि राष्ट्रको इज्जत राख्न भ्रष्टाचार नगर्नु अत्यन्त राम्रो, केही गरी मन्त्री चुकिहाल्यो भने पनि विदेशीको हकमा नचुकिदिए हुन्थ्यो । राष्ट्र र
जनतालाई बदनाम गर्ने खालका कामहरु मन्त्रीले गर्न भएन । प्रधानमन्त्री माधवकुमार नेपाल भएका बेलामा शिक्षा मन्त्रीले भ्रष्टाचार गर्यो त्यसलाई नहटाए हामीले सहयोग नै रोक्छौं भनेर दातृ निकायले भनेपछि शिक्षामन्त्रीले राजीनामा नै दिनुपर्यो ।
सबैभन्दा बढी ठेक्कापट्टा चिनियाँहरुसँग हुने भएकाले चिनिया राजदूतावास कर्मचारीले कुन मन्त्री वा कर्मचारी भ्रष्ट छ भनेर एकएक भन्न सक्छन् । जनताले नेपाली कांग्रेस र एमालेलाई ठूलो पार्टी बनाएका छन् । दुबै पार्टीले जनताबाट प्राप्त गरेको विश्वासको सम्मान गर्न विदेशी कम्पनीसँग कुनै पनि उपहार वा नगद नलिने, राष्ट्रप्रति बफादार भएर काम गर्ने व्यक्तिलाई मन्त्री बनाएर पठाउनुपर्छ ।
थुप्रै आयोजनाहरु सिंचाइका, सडकका, खानेपानीका, विद्यालय निर्माणका, स्वास्थ्यचौकी निर्माणका ठेकदारहरुले समयमा काम भ्याउन विलम्ब गर्छन । किन विलम्ब गर्छन् भन्दा उसले न्यूनतम कवुलमा आयोजना ठेक्कामा लिएको हुन्छ, त्यसमाथि घुस खुवाउन पर्यो भने उसको लागत बढ्न जान्छ । अनि उसले घाटा सहनुभन्दा ढिलो गरेर अन्य किसिमबाट फाइदा लिन खोज्छ ।
मैले अघि नै भनिसकें, सबै मन्त्रालयमा मन्त्रीलाई प्राविधिक ज्ञान हुनु जरुरी छैन । तर, केही मन्त्रालय यस्ता छन्, जहाँ मन्त्रालयको मुल नीति निर्माण गर्ने क्रममा, त्यो मन्त्रालयको वाषिर्क कार्यक्रम बनाउने क्रममा मन्त्रीले नेतृत्वदायी भूमिका खेल्नुपर्ने हुन्छ । नेतृत्वदायी भूमिका निर्वाह गर्नका लागि केही मन्त्रालयको हकमा प्राविधिक ज्ञान जानेको व्यक्ति चाहिन्छ ।
विगतमा केही मन्त्रीहरुले कर्मचारीले काम गर्न नदिएर जनताको म्याण्डेटअनुसार काम गर्न नसकेको भन्दै हास्यास्पद अभिव्यक्ति दिने गरेको पनि सुनियो । आफ्ना कर्मचारीलाई पनि काम लगाउन नसक्ने व्यक्ति किन मन्त्री हुने ? नराम्रो काम गर्ने, नराम्रो सोच भएको, कर्मचारीभन्दा खराव आचरण भएको व्यक्तिलाई मात्र कर्मचारीले टेर्दैनन् । सही नियत भएको व्यक्तिलाई कर्मचारीले नटेर्ने भन्ने नै हँुदैन । कर्मचारीलाई नै तह लगाउन, कँजाउन नसक्ने व्यक्ति मन्त्री हुनुहुँदैन ।
अर्थमन्त्री सल्लाहकार र कर्मचारीतन्त्रमा आश्रति हुनुहुन्न
अर्थमन्त्रालयमा राष्ट्रका मौदि्रक नीतिहरु निर्माण गर्ने, त्यसको अनुगमन गर्ने, राष्ट्र बैंकलाई पनि मार्गदर्शन दिनसक्ने, राष्ट्र बैंकसँग कुन किसिमको सल्लाह कुन बेला लिने भनेर निर्णय गर्न सक्ने, अन्तर्राष्ट्रिय समुदायसँग आर्थिक मुद्दाहरुमा बहस गर्न सक्ने, नेपाललाई आवश्यक सहयोग परिचालन गर्न अन्तर्राष्ट्रिय समुदायसँग वार्ता गर्न सक्ने, व्यवसायीक वातावरण सहज बनाउन सक्ने, लगानी भित्रिने खालका वित्त नीतिहरु तर्जुमा गर्न सक्ने मन्त्री चाहिन्छ ।
अर्थमन्त्रालयमा भएका कर्मचारीहरुको सीप भन्दा पनि राम्रो सीप र दख्खल भएको, आर्थिक क्षेत्रको पूर्ण जानकारी भएको मान्छे अर्थमन्त्री भएमा बल्ल अर्थमन्त्रालय हाँक्न सक्छ । अर्थमन्त्रीले सल्लाहकार र कर्मचारीतन्त्रमा आश्रीत भएर काम गर्नुपर्यो भने त्यसले असल नेतृत्व दिन सक्दैन । अर्थमन्त्रीले असल नेतृत्व दिन चाहाने हो भने त्यहाँ प्राविधिक ज्ञान आवश्यक पर्छ ।
खासगरी प्राविधिक मन्त्रालयहरुमा भौतिक योजना तथा निर्माण, सिँचाई, उर्जा, शहरी विकास मन्त्रालय पर्छन । यी मन्त्रालयहरुको नेतृत्व लिन प्राविधिक ज्ञान नै त आवश्यक पर्दैन, तर व्यवस्थापकीय ज्ञानचाहीँ आवश्यक पर्छ । अहिले यी मन्त्रालयहरुले नेपालको पुँजी निर्माणको सन्दर्भमा सरकारी स्तरबाट ठूलो भूमिका निर्वाह गरेका हुन्छन् । लगानीकर्ताले लगानी गर्नका लागि सबैभन्दा पहिला हेर्ने पूर्वाधारको अवस्था कस्तो छ भनेर हो । पूर्वाधार विकास भएको छ भने लगानीकर्ता उद्योग व्यवसायमा ठूलो लगानी गर्न इच्छुक हुन्छ । यदी पूर्वाधार विकास नै भएको छैन भने लगानी गर्न इच्छुक हुँदैन ।
मन्त्रालयमा व्यवस्थापकीय क्षमता आवश्यक
पूर्वाधार निर्माण गर्ने मन्त्रालयको नेतृत्व लिने मन्त्रीहरु सदाचारी, इमान्दारी, भ्रष्टाचार नगर्ने, आफ्नो मान्छेमात्र नपोस्ने हुनुपर्छ । त्यसको अलवा अत्यन्त मजबुद व्यवस्थापकीय क्षमता र निर्णय क्षमता भएको हुनुपर्छ । ठेक्का पट्टालाई चाँडो सक्नका लागि छिटो निर्णय गर्न सक्ने, जोखिम लिन सक्ने नेतृत्व चाहिन्छ । काम गर्न नसक्ने व्यक्तिलाई ठेक्का दिनुभन्दा जोखिम लिएर भएपनि काम छिटो गर्न सक्ने ठेकदारलाई काम दिन सक्नुपर्छ ।
निर्णय क्षमता भएको, नहच्किने, नडराउने, कर्मचारीले निर्णय गर्न सकेन भने कारबाही गर्न सक्ने, निर्णय गर्नका लागि दबाब दिने, निर्णय गर्दा कर्मचारी फस्ने अवस्था आयो भने तपाईको पछाडी म छु तपाई फस्नुहुन्न भनेर काम गराउन सक्ने आँट भएको व्यक्ति माथिका ४ मन्त्रालयमा जान सक्यो भने ती मन्त्रालयको काम तिब्र गतिमा अगाडि बढ्छ ।
यस्ता मन्त्रालयमा काम गर्ने व्यक्तिको सोच पनि दीर्घकालिन हुनुपर्छ । हामी भन्छौं काठमाडौं शहर कुरुप भयो, व्यवस्थीत भएन, गुरुयोजना तयार छ कार्यान्वयन भएन भन्छौं । गुरुयोजना भएको काठमाडौं शहर त अस्तव्यस्त छ भने गुरुयोजना नै नभएका उपत्यका बाहिरका शहरहरु कसरी व्यवस्थित हुन्छन । शहरहरु व्यवस्थीत हुन नसक्नुको कारण दुरदृष्टि र भिजन दिन सक्ने नेतृत्वको अभावले हो ।
प्राविधिज्ञहरुले यस्ता भिजनहरु ल्याउन सक्दैनन् । विदेशमा अकल्पनिय विकास भएको कुरा सुन्छौं । त्यो विकास प्राविधिकले दिएको होइन । भियतनाममा जुन बेलामा ४/५ लेनको हाइवे बन्यो त्यो बेलामा त्यहाँ एक किलोमिटरमा एउटा गाडी पनि भेटिदैनथ्यो । तर, त्यहाँ नेताले के गर्यो भने आजको २० वर्षपछाडि यो सडक आवश्यक हुन्छ भनेर बाटो ठूलो बनायो । प्राविधिज्ञहरुले ठूलो बाटो बनाउन मानेका थिएनन् । उनीहरुले लागत बढ्छ, किन ठूलो बनाउनु पर्यो भनेका थियो रे । इथोपियामा पनि दीर्घकालीन भिजन लिएर त्यस्तै ठूलो सडक निर्माण गरिएको छ ।
शहरमा ठाउँठाउँमा पार्क छैनन, पार्किङ गर्नै ठाउँ छैन, खेल्ने ठाउँ छैन, बँगैचा छैन । यस्ता कुरा बनाउने भिजन नेताहरुले ल्याउनुपर्छ । निर्माणसम्बन्धी मन्त्रालयमा पुग्ने व्यक्ति प्राविधिकजस्तै भिजन नभएको भयो भने सबै अस्तव्यस्त हुन्छ ।
काठमाडौं उपत्यकामा दुर्घटना भएर धेरै मान्छे मरेका छन् । विश्वका राजधानी शहरमा दुर्घटना भएर मान्छे मर्ने शहर धैरै कम छन । विदेशका शहरहरुमा जानुभयो भने राति कुकुर भुकेको सुन्नुहुन्न । यहाँ रातभरि कुकुर भुकेर सुत्न दिँदैनन् । कुकुर भुक्ने राजधानी शहर काठमाडौं मात्र हो । त्यो भिजन प्राविधिकले ल्याउँदैन, सुन्दर नेपालको खाका तयार पार्ने नेताहरुले नै हो ।
सिंचाइ मन्त्रालयमा पनि निर्णय क्षमता भएको मान्छे चाहिन्छ । निर्णय क्षमता, दीर्घकालीन भिजन भएको व्यक्ति मन्त्री भएको हुँदा कतिपय आयोजनाहरु अडि्कएर बसेका छन् । ठेकदारले राम्रोसँग काम गरेको छैन भने कालोसूचीमा पनि राख्नुपर्यो, राम्रोसँग काम गरेको छ भने पुरस्कार पनि दिन सक्नुपर्यो । ठेक्का समयमा पुरा गर्न सक्दैन भने त्योसँग ठेक्का तोडेर अर्को ठेकेदारलाई लगाउन सक्ने हिम्मत भएको मान्छे नेतृत्वमा चाहिन्छ ।
उद्योग र वाणिज्य मन्त्रालय
उद्योग र वाणिज्य मन्त्रालय प्रत्यक्ष रुपमा व्यवसायीहरुसँग सम्बन्ध राख्ने मन्त्रालय हुन । उद्योग र वाणिज्य मन्त्रालयमा एक दशक भित्रको अवधिमा उद्योग व्यवसाय अनुकुल, वैदेशिक लगानी अनुकुल, समग्र रुपमा आर्थिक विकासमा सहयोगी हुने खालको काम गर्ने मन्त्री आउन सकने भनेर व्यवसायीहरुले गुनासो गर्दै आएका छन् । जुन सत्य पनि हो ।
उद्योग र वाणिज्य मन्त्रालयमा भएका मन्त्री तथा कर्मचारीहरुले आफ्नो अगाडी फाइल पुग्दा फाइल गह्रौं र हलुका भएको आधारमा काम गर्ने गरेको पनि भेटिएको छ । पैसा खुवाउने फाइल गह्रौं र पैसा खुवाउन नसक्ने फाइललार्य हलुकाको रुपमा परिभाषित गर्ने गरिएको छ ।
नेपाली प्रधानमन्त्रीले विदेशका प्रधानमन्त्रीलाई भेटी नेपालमा लगानी गर, सबै सेवा-सुविधा दिन्छौं भन्ने, ती देशबाट लगानी गर्न आएका लगानीकर्तालाई तिनै आश्वासन दिने प्रधानमन्त्रीका कर्मचारी तथा मन्त्रीहरुले फाइलको तौल हेरेर काम गर्ने गर्दा कसरी लगानी गर्न आएको व्यक्तिले नेपालमा लगानी गर्छ । त्यो परिपाटी तोडेर काम गर्न सक्ने सक्षम व्यक्ति मन्त्री बन्नुपर्ने अहिलेको अवश्यकता छ । अन्यथा नेपालमा कसैले पनि लगानी गर्दैनन ।
उद्योग र वाणिज्य मन्त्रालयले सरकारको भन्दा पनि उद्योगी व्यवसायी तथा लगानीकर्ताहरुको पैरवी गर्नुपर्छ जस्तो लाग्छ । यी मान्त्रालय भनेका उद्योगपती लगानीकर्ताहरुले प्रत्यक्ष सरोकार राख्ने मन्त्रालय हुन् । अर्थमन्त्रालयले काम गर्न सकेन, गृहले सुरक्षा दिन सकेन, वन मन्त्रालयल समयमा काम गर्ने स्वीकृति दिएन, परराष्ट्रले कुटनीतिक पहल गरिदिएन भने उद्योग र वाणिज्य मन्त्रालयले व्यवसायी तथा लगानीकर्ताहरुको सहजकर्ताको भूमिका निर्वाह गर्नुपर्छ । अहिले त हाम्रा मन्त्रीहरुले तिमीहरुले पैसा कमाएका छौ, तिमीहरुले आफै काम गर भनेर सोझै भन्दिन्छन ।
उद्योगी-व्यवसायी मन्त्री बन्नु हुन्न
उद्योगी व्यवसायीको सहयोगी हुनुपर्छ भन्दा मैले उद्योगी व्यवसायीबाटै मन्त्री हुनुपर्छ भन्न पनि खोजेको होइन । विगतका वर्षमा के पनि देखियो भने उद्योगी व्यवसायीबाटै भएका मन्त्रीहरुले आफ्नो पक्षका व्यवसायीहरुलाई सहयोग गर्ने र विपक्षमा रहेका व्यवसायीहरुलाई पछार्न खोज्ने गरे । व्यवसायीहरुलाई अहिले सोध्ने हो भने हाम्रो वर्गबाट मन्त्री हुनुहुँदैन भन्नुहुन्छ ।
उद्योग मन्त्रीले उद्योग क्षेत्रको गतिशीलता बुझेको होस, उद्योग क्षेत्रको डाइनामिज्म बुझेको होस, उद्योगी व्यवसायीहरुले भन्नु भन्दा पहिला नै उनीहरुको समस्या बुझेर समधान गर्न सक्ने होस । दुर्भाग्य भन्नुपर्छ दुईदशकसम्म उद्योग मन्त्रालयले त्यस्तो मन्त्री पाएजस्तो लाग्दैन । नेपालको उद्योग धरासायी हुनुमा पनि उद्योग मन्त्रालयका मन्त्री अक्षम हुनु नै हो । उद्योगसँग सम्बन्धित कतिपय ऐन नियमहरु अहिले अडि्कएर बसेको अवस्था पनि छ ।
वाणिज्य मन्त्रालय रेगुलेट गर्ने मन्त्रालय हो । कतिपय अवस्थामा नेपालमा आपूर्तिजन्य समस्या छन् । जस्ले गर्दा उपभोक्ता मर्कामा पर्ने गरेका छन । वाणिज्य मन्त्रालयले उपभोक्ता हित संरक्षण सम्बन्धीत यसअघि तर्जुमा भएका नीति तथा ऐन कार्यान्वयन गर्न पनि सकेको छैन ।
वाणिज्य मन्त्रालयबाट वस्तुको मात्र अनुगमन गर्ने काम भएको छ सेवा क्षेत्रको अनुगमन गर्ने काम हुन सकेको छैन । सेवा व्यापारलाई पनि उपभोक्तामैत्र बनाउनुपर्छ ।
उद्योग, क्यासिनो, संस्थानलगायतका क्षेत्रमा भनसुनका आधारमा कर्मचारी नियूक्त गर्ने गरेको पाइन्छ । मन्त्रीको काम आफन्तलाई जागिर खुवाउने होइन, यहाँ त मन्त्री हुनासाथ जागिर खुवाउन थालिन्छ । भनसुन गरेर कर्मचारी नियूक्त गर्दा क्यासिनो व्यवसाय ध्वस्त हुन थालैको छ ।
सबैभन्दा बढी भनसुन गरेर जागिर लगाउने भनेको पर्यटन मन्त्री देखिएको छ । मन्त्रीले भनसुन गरेर गएका कर्मचारीले मेरो पछाडी मन्त्री छ भन्दै काम नगर्ने, युनियनबाजी गर्ने गरेका छन् । यस्तो भयो भने निजी क्षेत्रले व्यवसाय कसरी गर्ने ? राष्ट्रलाई केही गछौर्ं भनेर चुनाव जितेर आएका बामपन्थी मन्त्रीले पनि सबैभन्दा बढी आफ्ना मान्छे होटल र क्यासिनोमा नियुक्त गरे । यस्तो व्यक्ति कसरी पर्यटन व्यवसाय मैत्री हुन्छ ।
अन्याय गर्ने गरी काम गर्ने व्यक्ति मन्त्री हुनुहुँदैन । सबैभन्दा बढी संस्थान हुने उद्योग मन्त्रालय हो । अक्षम मन्त्री हाबी हुँदा उद्योग मन्त्रालयका सबैजसो संस्थान धरासायी भैसकेका छन् । चुरोट बेच्ने संस्थान पनि बन्द हुन पुग्यो । किन बन्द हुन पग्यो भन्दा जो मन्त्री भएर जान्छ त्यसले करार र ज्यालादारीमा कर्मचारी नियूक्त गर्न थाल्यो । कतिपय ठाउँमा त कर्मचारीले काम नगरिकन तलब खाएको पनि सुनियो ।
विज्ञान मन्त्रीमा प्रावधिक ज्ञान चाहिन्छ
विज्ञान तथा प्रविधि मन्त्रालयमा प्राविधिक ज्ञान चाहिन्छ । विज्ञान तथा प्रविधिलाई चीनकौ विकासको आधारशिला मानिन्छ । चिनियाँ राजनीतिज्ञहरु मन्त्री हुने रहर गर्दा विज्ञान तथा प्रविधि मन्त्री हुन पाए हुन्थ्यौ भन्ठान्छन् । नेपालमा त यो मन्त्रालय भाग नपुगेका जाने मन्त्रालय भएको छ । जसको विज्ञानमा कुनै पनि दख्खल छैन त्यो व्यक्ति विज्ञान तथा प्रविधि मन्त्री हुँदै आएको देखेका छौं ।
राजनीति, संस्कृति पढेका मन्त्रीले त वैज्ञानिकहरुको कुनै कुरा बुझ्दैन । विज्ञानमन्त्रीले धेरै अन्तर्राष्ट्रिय सम्मैलनमा भाग लिनुपर्ने हुन्छ । विज्ञानसम्बन्धी ज्ञान नै नभएको मन्त्रीले त्यस्तो सम्मेलनमा भाग लिएर के फाइदा लिन सक्छ । विदेश जान भनेपछि मरिहत्ते गर्ने, काम गर्न नसक्ने मन्त्री भएर राष्ट्रलाई कुनै फाइदा छैन । यदि विज्ञान प्रविधि मन्त्रालय हाँक्ने मान्छे छैनन् भने मनोनित गरेर भए पनि ल्याउनुपर्छ ।
गृह र परराष्ट्रमा राष्ट्रप्रेमी मन्त्री
गृहमन्त्रालय र परराष्ट्र मन्त्रालयमा प्राविधिक ज्ञान आवश्यक नभए पनि राष्ट्र प्रेम भएको व्यक्ति चाहिन्छ । गृह मन्त्रालयमा नागरिकता बिक्री भएको सुनिन्छ । सिडियोले नागरिकता बेच्दैन, त्यसमा गृहमन्त्रीको हात हुन्छ । यदि सिडियोले बिक्री गर्छ भनै उसलाई कारबाही गर्नुपर्यो । नागरिकप्रतिको दायित्व बोध गर्ने व्यक्तिले यी मन्त्रालय सम्हाल्नुपर्छ । सुरक्षा दिनेले सुरक्षाको दुरुपयोग गर्ने व्यक्ति मन्त्री हुनुहुँदैन ।
ठूला देशका सुब्बा खरदार आउँदा आफै भेट्न जाने, उनीहरुले राखेको डिनरमा मर्यादा नाघेर जाने, राजदूतावासमा फोन गरेर मेरो मान्छेलाई भिषा देऊ भन्नेखालका परराष्ट्रमन्त्रीका कारण देशको इज्जत गुमेको छ । कतिपय राजदूतहरुले परराष्ट्रमन्त्रीले फलानो मान्छेलाई भिषा लगाइदेउ भनेर फोन गरेको बताउने गरेका छन् । त्यस्ता मन्त्रीप्रति राजदूतको धारणा एकदमै नकरात्मक रहेको पाएको छु ।
परराष्ट्रमन्त्रीले मेरो फलानो मान्छेलाई स्कलरशीपमा विदेश पठाइदेऊ, फलानो मान्छेलाई तिम्रो देशको भिसा देउ भनेर भन्न हुँदैन । त्यस्तो खालको मान्छे परराष्ट्रमन्त्री भएर आउनुहुन्न । त्यस्ता मन्त्रीका कारण सम्पूर्ण नागरिक लज्जित हुनुपर्ने अवस्था हुन्छ । कतिपय राजदूतले भन्ने पनि गरेका छन्, तिम्रा मन्त्री त हामीसँग झुकेर भिसा माग्ने गर्छन्, तिमीहरुको के हौसियत छ भनेर कर्मचारीलाई ठाडै भन्नै गर्छन् ।
(पूर्वअर्थसचिव खनालसँग अनलाइनखबरले गरेको कुराकानी रामेश्वर खनाल” मा See more at: http://www.onlinekhabar.com
